Pomiary emisji – planowanie pomiarów, wybór wykonawcy

Zagadnienia opisane w tym dziale omawiamy również na organizowanym cyklicznie szkoleniu Specjalista ds. Emisji. Zakres przedstawiamy na przykładzie szkolenia przeprowadzonego 4-5 marca 2025 r. na stronie https://wszystkooemisjach.pl/585

Część zagadnień dotyczących planowania i organizacji pomiarów emisji zawiera norma PN-EN 15259:2011 Jakość powietrza - Pomiary emisji ze źródeł stacjonarnych - Wymagania dotyczące odcinków pomiarowych i miejsc pomiaru, celu i planu pomiaru oraz sprawozdania z pomiaru, dostępna na stronie internetowej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Zadanie planowania pomiaru powierzono w normie wykonawcy, pozostawiając w obowiązkach prowadzącego instalację jedynie wskazanie celu pomiaru, mimo że właściwym podmiotem zainteresowanym uzyskaniem dobrych efektów pomiarów jest prowadzący instalację. Ma on także wiedzę o bieżących zmianach w obciążeniu i profilu pracy instalacji oraz o funkcjonowaniu urządzeń oczyszczających odgazy. Przeniesienie na wykonawcę zadania planowania pomiarów nie odpowiada także realiom konkurencji rynkowej i kryteriom najniższej ceny przy wyborze wykonawcy. Całości procesu planowania nie jest w stanie samodzielnie zrealizować również prowadzący instalację, bowiem nie dysponuje wiedzą o technikach pomiarowych oraz o zakresach stosowania i ograniczeniach sprzętu wykonawcy. Skutecznie planowane pomiary emisji zanieczyszczeń wymagają zatem ścisłej współpracy i zaangażowania obu stron, przy czym obszary odpowiedzialności można ustalić tak, by niezbędna analiza zagadnień nie wymagała dodatkowego nakładu czasu, lecz sprowadzała się do wykorzystania doświadczenia i wiedzy, które każda ze stron posiada. Współpraca pomiędzy prowadzącym instalację i wykonawcą pozwala uniknąć dość powszechnej sytuacji, w której planowanie pomiaru sprowadza się do zaproponowania przez wykonawcę terminu, co umownie ma zastąpić sprawdzenie wszystkich warunków ww. normy.

Poniżej przedstawiamy algorytm planowania pomiarów oparty na współpracy prowadzącego instalację i wykonawcy.

Etap postępowania	Prowadzący instalację	Wykonawca pomiarów
Krok 1. Określenie celu i wymagań.	Określa cel główny pomiaru i cele poboczne.	–
	Definiuje wymagania prawne stanowiące podstawę celów i uszczegółowiające je.	Dobiera odpowiednie metody pomiarowe. Wyznacza prawdopodobne stężenia i ocenia je względem zakresu oznaczalności / wykrywalności metod i wymagań prawnych (określonych w kroku 1).
	Określa warunki pracy instalacji odpowiadające celom oraz miejsca pomiaru.
Krok 2.Określenie spodziewanych: - rodzajów emitowanych substancji, - wielkości emisji, - warunków panujących w przewodzie w miejscu pomiaru.	Określa rodzaje emitowanych substancji, spodziewane wielkości emisji i ilość odgazów (strumień objętości m³/h).
	Określa kiedy instalacja pracuje przy ustabilizowanych, wymaganych warunkach i przez ile godzin nieprzerwanej pracy.	Ocenia czy czas pracy instalacji w wymaganych warunkach jest wystarczający do przeprowadzenia pomiaru.
Krok 3. Sprawdzenie lokalizacji stanowisk pomiarowych.	Identyfikuje miejsca lokalizacji stanowisk pomiarowych umożlwiających realizację celów.	Ocenia: - poprawność lokalizacji i wyposażenia stanowisk - spełnienie wymagań technicznych umożliwiających wykonanie pomiaru - zagrożenia dla pracowników, sprzętu, instalacji.
Krok 4. Określenie terminu i planu pomiarów.	Prowadzący instalację i wykonawca ustalają termin i planu pomiarów umożliwiający realizację celu i uwzględniający ww. uwarunkowania techniczne i technologiczne.
Krok 5. Kontrola zmian uwarunkowań do czasu wykonania pomiaru.	Wprowadza zasadę informowania o zmianach technologicznych i ruchowych instalacji do momentu wykonania pomiarów. Dokonuje sprawdzenia istotnych warunków w momencie umożliwiającym podjęcie działań korygujących w przypadku wykrycia niezgodności z założeniami.	–
Krok 6. Przeprowadzenie pomiarów.	Dokonuje kontroli warunków określonych dla realizacji celu przed pomiarem. Zapewnia odpowiednie dane o pracy instalacji w trakcie wykonywania pomiarów.	Wykonuje pomiar emisji.
Krok 7. Analiza wyników.	Ocenia czy wyniki pozwoliły zrealizować cele. Określa wnioski do planowania kolejnych pomiarów.	Sygnalizuje jeśli nie udało się wykonać niektórych oznaczeń i wskazuje przyczyny. Wskazuje stężenia poniżej progu oznaczalności / wykrywalności przyjętych metod.

Krok 1. Określenie celu, wymagań prawnych i warunków pracy instalacji:

Cel pomiaru	Identyfikacja wymagań prawnych	Identyfikacja warunków pracy instalacji
Okresowe pomiary emisji - realizacja obowiązku wynikającego z ustawy Prawo ochrony środowiska lub pozwolenia zintegrowanego / pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza	Zrealizowanie celu wymaga uwzględnienia wymagań: - art. 147a ustawy Prawo ochrony środowiska, - rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2014 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz.U. 2014, Poz. 1542), - rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją instalacji lub urządzenia i innych danych oraz terminów i sposobów ich prezentacji (Dz.U. 2008 nr 215 poz. 1366), - wymagań określonych w pozwoleniu zintegrowanym (w odniesieniu do wymagań BAT) lub pozwoleniu na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza.	Pomiary emisji zanieczyszczeń powinny zapewnić sprawdzenie czy wielkości emisji wynikające z przepisów prawa ochrony środowiska lub określone w pozwoleniu nie są przekraczane. Należy zatem wykonać pomiary (przynajmniej raz i jeśli jest to możliwe) przy maksymalnym obciążeniu instalacji lub w warunkach powodujących powstawanie maksymalnej emisji lub maksymalnych stężeń lub maksymalnych wartości wskaźników emisji – w zależności od sposobu określenia emisji dopuszczalnej w pozwoleniu zintegrowanym lub pozwoleniu na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza.
Wstępne pomiary emisji - realizacja obowiązku wynikającego z art. 147 ust. 4. ustawy Prawo ochrony środowiska.	j.w., z zachowaniem terminu wynikającego z art. 147 ust. 5 ustawy Prawo ochrony środowiska.	j.w.
Pomiary emisji zanieczyszczeń na potrzeby systemów sprawozdawczych i opłat za korzystanie ze środowiska - realizacja obowiązków sprawozdawczych, wyznaczenie należnych opłat lub ich optymalizacja.	Zakres substancji oraz sposób ich aglomeracji w grupy związków chemicznych, jak również metodyki pomiarowe powinny spełniać wymagania i odpowiadać kategoriom substancji określonym w poszczególnych systemach sprawozdawczych, bądź umożliwiać aglomerację danych według grup wymaganych przez sprawozdawczość: - PRTR, - GUS, - KOBiZE, - opłat za korzystanie ze środowiska, - sprawozdawczość z realizacji warunków pozwolenia zintegrowanego lub pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza.	W zależności od sposobu obliczania emisji: - pomiar emisji w trakcie pracy instalacji w normalnych, przeciętnych (najczęściej występujących) warunkach, uznawanych za warunki reprezentatywne dla pracy instalacji – w przypadku uproszczonego algorytmu obliczania emisji, - przy różnych obciążeniach i różnych warunkach pracy instalacji dla algorytmów obliczeniowych uwzględniających zróżnicowanie parametrów pracy instalacji.
Pomiary emisji zanieczyszczeń umożliwiających jej usankcjonowanie poprzez pozwolenie lub zgłoszenie - wyznaczenie maksymalnych wielkości emisji.	Wyniki pomiarów powinny umożliwić przygotowanie wniosku o wydanie pozwolenia lub zgłoszenia, uwzględniając: - rodzaje substancji podlegające normowaniu, - wymagany sposób prezentacji emisji (kg/h, mg/m³, kg/kg, etc.).	Pomiary emisji zanieczyszczeń powinny wskazać lub umożliwić obliczenie emisji maksymalnej chwilowej (uśrednianej w czasie jednej godziny) oraz rocznej. W zależności od rangi i rodzaju źródła oraz sposobu obliczania emisji i możliwości zmiany parametrów pracy instalacji, pomiar wykonuje się jednorazowo - przy wytypowanych warunkach, lub kilkukrotnie – dla różnych warunków.
Odbiorowe pomiary emisji – sprawdzenie warunków dostawy urządzenia, układu technologicznego powodującego emisję lub oczyszczającego odgazy.	Wyniki pomiarów powinny umożliwić sprawdzenie parametrów gwarantowanych przez dostawcę urządzeń. Dotyczy to zarówno całych układów technologicznych i instalacji, jak i pojedynczych urządzeń, takich jak kotły, skrubery, filtry. Gwarancje są przeważnie określane jako maksymalne stężenie lub strumień masy, przy czym w umowach określa się zakres parametrów pracy instalacji i urządzeń, przy których gwarantowane wartości są dotrzymywane.	Zapewnienie warunków pracy instalacji skutkujących największą emisją lub stężeniem, w obrębie parametrów określonych w umowie dostawy urządzenia.
Pomiary emisji na potrzeby kontroli i kalibracji systemów do pomiarów ciągłych.	Obowiązek prowadzenia pomiarów równoległych, procedurę kalibracji i walidacji oraz zakres wymaganych norm określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2014 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz.U. 2014, Poz. 1542).	Warunki pracy instalacji determinują wymagania wobec parametrów określonych w normach.

W powyższej tabeli prezentujemy kilka najbardziej powszechnych celów pomiarów emisji. Przykłady innych celów przedstawia norma PN-EN 15259:2011 Jakość powietrza - Pomiary emisji ze źródeł stacjonarnych - Wymagania dotyczące odcinków pomiarowych i miejsc pomiaru, celu i planu pomiaru oraz sprawozdania z pomiaru.

Łączenie celów:

Efektywność pomiarów można dla niektórych źródeł emisji zwiększyć poprzez łączenie celów, np. uzyskanie danych na potrzeby sprawozdawczości w trakcie pomiarów wstępnych, czy pomiarów okresowych, lub uzupełnienie danych o emisji z instalacji na potrzeby usankcjonowania planowanych zmian przy okazji pomiarów do celów sprawozdawczych. Warunkiem łączenia celów jest brak sprzeczności pomiędzy nimi. Wobec grupy źródeł, dla których istnieje możliwość zmiany skali emisji bez powodowania dodatkowych kosztów, cele osiąga się poprzez dwa następujące po sobie pomiary, np. przy przeciętnym i maksymalnym obciążeniu źródła emisji. Łączenie niektórych celów nie wymaga natomiast zmian parametrów pracy instalacji, np. określenie składu frakcyjnego pyłu gdy zaplanowany jest pomiar emisji pyłu ogółem w ramach okresowych pomiarów emisji lub pomiarów wstępnych. Łącząc cele pomiaru należy pamiętać o rozszerzeniu wymagań prawnych celu głównego o wymagania określone dla celów pobocznych.

Krok 3. Sprawdzenie lokalizacji stanowisk pomiarowych:

Brak stanowiska pomiarowego lub jego błędna lokalizacja i wyposażenie mogą uniemożliwić osiągnięcie celu pomiaru lub w ogóle wykonanie pomiaru. Niektóre laboratoria pomiarowe praktykują wizję lokalną odpowiednio wcześnie przed terminem pomiarów. Działania te, jak również wymagania wobec stanowisk pomiarowych są opisane w normie PN-EN 15259. W znacznej części przypadków informacje o stanowiskach można uzyskać na podstawie wywiadu z prowadzącym instalację i zdjęć. Aspekty techniczne i prawne lokalizacji stanowisk do pomiarów emisji przedstawiamy w zakładkach: stanowiska pomiarowe oraz orzeczenie WSA – stanowiska pomiarowe.

Krok 5. Kontrola zmian uwarunkowań do czasu wykonania pomiaru:

Po ustaleniu terminu pomiarów prowadzący instalację w ramach systemu przepływu informacji w organizacji sprawuje stałą kontrolę nad ewentualnymi zmianami prognozy warunków pracy instalacji w zaplanowanym terminie. W przypadku zmian warunków stwarzających ryzyko nieosiągnięcia celu, zmienia termin wykonania pomiarów. Przepływ informacji wewnątrz organizacji prowadzącego instalację zapewnia również sprawdzenie, czy ewentualne niezgodności jakie stwierdzono w trakcie kroków 1-4 zostały usunięte, np. poprawiono pracę urządzeń oczyszczających odgazy, wyposażono emitory w stanowiska pomiarowe, wyeliminowano źródła zaburzeń procesu technologicznego, itp.

Krok 6. Przeprowadzenie pomiarów:

Bezpośrednio przed wykonaniem pomiaru prowadzący instalację przeprowadza ostatnią kontrolę obejmującą wszystkie obszary ryzyka niespełnienia celu pomiaru, w szczególności warunków pracy instalacji i poprawności działania urządzeń ochronnych. Zapewnia również dane o parametrach procesu, które posłużą do opracowania wyników i ich dalszego wykorzystania.

Opisany powyżej algorytm postępowania umożliwia w prostych sześciu krokach rzetelne przygotowanie pomiarów, nie wymagając od prowadzącego instalację szczególnego nakładu czasu, zwłaszcza gdy współpracuje z kompetentnym i doświadczonym wykonawcą pomiarów.